Ongelukkig in de liefde

Maria, de dochter van Willems oudste dochter en zijn langstlevende kleinkind, heeft in haar lange leven meerdere relaties gehad. Eén daarvan achtervolgt haar tot op de dag van vandaag.

Het meisje is pas 17 jaar als ze op 15 februari 1711 in het huwelijk treedt met een dertigjarige Rotterdammer, Jacobus de Graaff (1). Meer dan deze trouwdatum hebben we over hem niet gevonden…

Ondertrouw van Maria Boef met Jacobus de Graaff (de bruid tekent met "Marja Boef")

Dit huwelijk kan niet langer dan een paar jaar hebben geduurd, want op 28 februari 1716 belooft Maria (of Martje, zoals ze de akte zelf ondertekent (2)) ten overstaan van notaris Gerard Burghout plechtig om vijf jaar lang trouw te blijven aan een man genaamd Hendrik Schalkenius. Deze schipper in dienst van de VOC staat op het punt om met het schip de Barneveld eerdaags van hier te varen naar Oost-Indien (3). Maria, die inmiddels weduwe de Graaff heet, is dus verliefd geworden op een zeeman.

Handtekening Martje Claas Boef (Stadsarchief Amsterdam, 5075, inventarisnummer 7844, scannummer 119)

Hendrik en Maria verklaren dat ze samen hebben besloten omme soo ras den Bruidegom van sijn voorschreven nu aanstaande reijse [...] wederom gearriveert sal sijn met malkanderen aan te gaan een wettelijk huwelijk.

Toevallig weten we dat Hendrik Schalkenius eerder al als stuurman op het schip de Berbices werkte toen Cornelis de Vlamingh daar schipper op was. Wellicht heeft Maria haar nieuwe partner zo wel leren kennen.

Tussen deze beëindiging van de verloving met Hendrik in 1717 en Maria’s volgende huwelijk in 1736 zit een gat van bijna twintig jaren. Is de dochter van Evertje van haar 23ste tot haar 42ste levensjaar werkelijk alleen door het leven gegaan? Dat kunnen wij ons haast niet voorstellen en zeker niet in die tijd. Daarom rijst de vraag: zou er dan toch iets waar kunnen zijn van het gerucht dat Maria Boef scharrelde met de louche Duitser Piet Backer, de handlanger van Willem Sautijn, die we in het hoofdstuk over Cornelis al uitgebreid tegenkwamen? 

De affaire Pieter Backer

Wij willen hier echt wat aandacht geven aan dit gerucht, want het achtervolgt de hele familie De Vlamingh tot op de dag van vandaag en zal uiteindelijk een totaal onterechte smet op hun blazoen blijken te zijn. Wat is er gebeurd?

Dit meisje, Aaltje Aalders, beweerde tegenover de notaris dat zij ooit door ene Rigt Douwes was meegenomen naar de stadsherberg en daar dronken was gevoerd. Daarna werd haar veel geld aangeboden als zij maar zou zeggen dat Maria (5) een kind van Pieter Backer had. Aaltje heeft toen gezegd dat zij Maria wel kende, maar geen weet had van een kind. Dat gaf helemaal niets, volgens Rigt Douwes, want zij was zelf de min van het bewuste kindje geweest en ze wist zelfs te vertellen dat het jongetje Phillis de Groot heette. Bovendien: gy behoeft maar te seggen dat gy het gehoort hebt van de Commissaris Selkart & verder hebt gy op 't Vlie der niet mede te doen (6). Het dronken meisje gaf toe en meteen kwamen er een notaris met twee getuigen de kamer van de oude stadsherberg binnen om de valse verklaring op te nemen.

Rigt zei dat zij een kind had te min gehad van de weduwe de Graaf, of anders Masje de Graaf genoemd en dat het kind Phillis de Groot heette en dat Pieter Backer daar de vader van was (Amsterdams Stadsarchief)

Omdat het meisje zo’n makkelijk slachtoffer was, probeerden andere handlangers van kolonel Sautijn haar een paar maanden later ook nog te laten verklaren dat Saartje de meyd (7) van Evertje Vlaming een kind had. Toen zij die keer weigerde, vroegen de mannen of zy dan andere getuigen wilde soeken die hetselve wilden verklaaren & beloofte dat zylieden die getuigen daarvoor souden betaalen. 

Men was er duidelijk op uit om Evertje te belasten. Zij was een belangrijke getuige in de zaak tegen kolonel Sautijn en men probeerde haar naam door het slijk te halen. Eerst door van haar dochter het liefje van Pieter Backer te maken, met een buitenechtelijk kind op de koop toe en tevens door Evertjes dienstmeisje een onwettig kind in de schoenen te schuiven dat nooit geboren is.

Een tekening van de Stadsherberg in de Plantage uit 1736 (Beeldbank)

Toch hoeft het feit dat mensen voor geld valse getuigenissen aflegden nog niet meteen te betekenen dat alle genoemde feiten onwaar waren. Rigt Douwes beweerde bijvoorbeeld hoogstpersoonlijk zelf de min van de baby te zijn en noemt zelfs zijn naam. Dat zijn toch wel zeer concrete details. Zou Willem de Vlamingh werkelijk een kleinzoon hebben gehad die Phillis de Groot heette??

Na enig spitwerk stuitten wij op een verklaring van de dochter van Rigt (8). Die herinnerde zich dat een van de handlangers van kolonel Sautijn een keer bij haar moeder was gekomen met de vraag of zij, Rigt Douwes, niet een verklaring wilde afleggen over dat Pieter Backer een hoerekind had gehad en haar als min voor de baby had gevraagd, maar haar moeder had geantwoord: dat weet ik niet, dat ken ik niet doen.

Enige tijd later kwam de handlanger weer bij haar moeder, zo wist de dochter te vertellen, en dit keer had hij kolonel Sautijn zelf meegenomen. Ook haar vader was bij die gelegenheid in de kamer. Opnieuw wilde men dat Rigt bij een notaris zou getuigen dat Pieter Backer zyn hoerekind by haarlieden te min had bestelt. Ze kregen daarvoor een bedrag van maar liefst 2.300 gulden aangeboden. Daarop schijnt de vader gezegd te hebben: hoe kan ik dat doen, ik weet der niets van. Maar de moeder greep dit keer in met de woorden: hoor myn Heeren, myn man moet je niet reekenen, die is een oude dronken gek, maar praat tegen my. En zo is de roddel in de wereld gekomen. Er is nooit een buitenechtelijke kleinzoon van Willem de Vlamingh geweest!

Als ge het doen wilt zult ge er twee of drie honderd gulden voor hebben (Amsterdams Stadsarchief)

Eerbetoon aan Willem

Dit is een heel bijzondere passage. Het suggereert dat zowel Maria, als Evertje, als misschien zelfs wel Willem de Vlamingh veel aan deze mensen te danken heeft gehad! Op welke diensten zou zij hier doelen??? Op zoek naar de ouders van Maria Lestevenon bleek haar vader Jacob Backer Lestevenon te zijn, secretaris van Amsterdam. Haar moeder heette Maria Witsen. Bij de naam Witsen sprongen we op van onze stoelen, denkend dat dit misschien wel de kleindochter was van Nicolaas Witsen, de grote weldoener van Willem de Vlamingh, maar we juichten te vroeg. Burgemeester Nicolaas Witsen kreeg namelijk een stuk of zes kinderen, maar tot zijn grote verdriet stierven die allemaal jong. Maria Witsen was de dochter van zijn broer Lambert.

Toch denken wij dat we het antwoord naar de verleende diensten in deze hoek moeten zoeken. Burgemeester Nicolaas Witsen, de man die Maria’s opa Willem en haar oom Cornelis de kans had gegeven om op ontdekkingsreis te gaan naar het onbekende Zuydland, was niet meer te bedanken via zijn rechtstreekse nageslacht. Het fortuin dat Maria en haar moeder van Cornelis hadden geërfd was echter wel aan hem te danken. Daarom bedankten moeder en dochter nu andere familieleden van weldoener Witsen door hen in hun testament op te nemen en te laten delen in hun rijkdom. Het voelt tevens als een indirect eerbetoon aan de daden van Willem de Vlamingh zelf.

Johannes Salomon Rosthuijser

Twee weken later gaat Maria alsnog in ondertrouw met Johannes Salomon Rosthuijser van Batavia, oud 36 jaren. Dit keer is haar man dus een aantal jaren jonger dan zij. Hij is geboren in Batavia en woont aan de Prinsengracht in Amsterdam. Zijn ouders zijn inmiddels overleden (10).

Maria wordt omschreven als Maria Boeff, van Oostflieland, momenteel wonende op de Singel. De aanstaande bruid heeft nog altijd de status als weduwe van Jacob de Graaff. Hoewel haar moeder Evertje nog in leven is, staat er niet bij wie Marja - zoals zij zelf dit keer ondertekent - assisteert. Dat komt omdat bij weduwes geen getuige hoefde te verschijnen.

Het echtpaar trouwt op 16 november 1736 te Abcoude, omdat dat net iets exclusiever was. In Amsterdam moest je achteraan in de rij aansluiten van de vele echtparen die er op één dag trouwden. 

Ze betalen twee gulden tien aan boete voor een bruidsslee (Boetes op trouwen)

En Maria en Johannes betalen nog 6 gulden extra om in Abcoude te mogen trouwen (Boetes op trouwen)

Gelukkig weten we iets meer over de aanstaande bruidegom, omdat deze Johannes Rosthuijser een paar jaar voor zijn huwelijk met Maria een grote som heeft geleend, deels nota bene van Cornelis Vlaming! Dat was in november 1732 toen hij op het punt stond om als boekhouder met het schip Leijduijn voor de Oost-Indische Compagnie naar China te varen (11). Diezelfde dag nog leent hij eveneens grote bedragen van anderen, tesamen bijna zevenduizend gulden! En dat terwijl hij slechts 508 gulden aan loon verdiende op die reis… Als opvarende van de VOC schepen kon je echter goede zaken doen door dingen in het verre oosten in te kopen en die dan hier in Nederland tegen goed geld door te verkopen.

Schip en bemanning keerden in augustus 1734 weerom (12). Wellicht ontmoette Maria haar man, toen hij zijn schuld aan haar oom kwam terugbetalen. Dat is dan de tweede partner met wie zij misschien via haar oom in contact is gekomen. In ieder geval is duidelijk dat zij op stoere zeelieden viel.

Helaas was hun huwelijksgeluk slechts van korte duur, want zeeman Johannes Salomon Rosthuijser is op 8 maart 1738 gestorven (13). Niet op reis, maar gewoon thuis op de Singel waar ze woonden (in het huis dat Maria van haar oom Cornelis had geërfd). Ze zijn slechts anderhalf jaar getrouwd geweest. 

8 maart 1738: Jan Salomon Rosthuijzer, op de Cingel, bij avond (Amsterdams Stadsarchief)

Het echtpaar heeft geen kinderen gekregen en Maria is inmiddels iets van 44 jaar oud. Haar kans op nageslacht leek voorgoed verkeken. Maar zoals we zullen zien geschiedt er een wonder en komt alles toch nog goed.

Wybrand van Itsma

Gevestigd in Leeuwarden

1739-1746: lid van de vroedschap van Dokkum

1739-1746: voor Dokkum lid van de Staten van Friesland

1739- 1740: lid van het Mindergetal (een commissie met minder gevolmachtigden dat de Staten zelf, vandaar de naam)

1741-1759: voor Friesland ordinaris lid van de Staten-Generaal van de Nederlanden

Gevestigd in Harlingen

1746-1759: lid van de vroedschap van Harlingen

1747-1753: lid van de Staten van Friesland

1747-1753, 1755-1759: burgemeester van Harlingen

1752-1754, 1757-1759: lid van het Mindergetal

1758: benoemd tot historieschrijver van Friesland. 

Wybrand van Itsma heeft verschillende boeken op zijn naam staan, zoals een paar zogenaamde jachtpraatjes (16) waarin hij zich een fervent voorvechter van het huis van Oranje Nassau betoont. Hij was een belezen man en een deel van zijn boekenverzameling is vrijwel direct na zijn overlijden in 1765 overgeplaatst naar de stadhouderlijke bibliotheek te Den Haag (en behoort tegenwoordig tot de collectie van de Koninklijke Bibliotheek)

Tot slot nog even een bijzonder feit. Wybrand was als lid van de Staten-Generaal van Nederland namelijk betrokken bij de ondertekening van een handelsverdrag met het koninkrijk Napels op 8 augustus 1753. Ter gelegenheid van dit verdrag is destijds een schilderij gemaakt. Dus bezitten we van hem een (geschilderd) gezicht! Hoe leuk dat we van deze nieuwe man van de kleindochter van Willem de Vlamingh nu enig idee hebben hoe hij er ooit uit zag.

Van links naar rechts op het schilderij: Giuseppe Finocchiatti di Faulon, Walraven Robbert van Heeckeren, Willem Bentinck, raadspensionaris Pieter Steyn, Pieter Mogge, mr. Jan Daniel d' Ablaing, Wybrand van Itsma, August Leopold van Pallandt, Joost de Valcke. Op de rug de griffier van de Staten-Generaal Hendrik Fagel.

Huwelijksvoltrekking

Hoe kwam Maria aan deze Friese politicus? In een lofzang dat speciaal voor hun huwelijksdag werd vervaardigd vinden we enkele aanwijzingen (17). Aan het eind van het gedicht lijkt erop gezinspeeld te worden dat Wybrand een vriend was van Maria’s vorige echtgenoot, de net overleden Johannes Salomon Rosthuijser:

Hy[de huidige bruidegom]gaat, om ‘t alles kort te zeggen,

Een zeker Vriendschaps pligt afleggen,

ten huize van een oude Vrouw,

En Dochter Weeuw, die nog de rouw

Droeg van een Man, dien hy voor dezen,

Tot zynent vriendschap had beweezen.

De eerder al genoemde lofzang zwaait hen die dag echter niet alleen lof toe. Er lijken ook wat kritische woorden in te staan over Wybrand. Hij zou volgens de anonieme dichter niemants haat oit hebben verdiend, Schoon menig-eens inwendig wroegen U toonde een bitter ongenoegen. Veel mensen waren het blijkbaar niet eens met de politieke daden en keuzes van de bruidegom.

Ook aan Maria wijdt de dichter menig regeltje. Zo zegt hij dat haar naam overal vermaard is. Wellicht vanwege de heldendaden van haar opa Willem de Vlamingh? (21)

Een wonder

MAAR… Ze kregen wel degelijk een kind samen! Een heuse achterkleinzoon van Willem de Vlamingh!!!

Op 20 december 1739 houden Wybrand en Maria hun levende zoon ten doop in de Waalse kerk te Leeuwarden (26), dus in de stad waar zij op dat moment wonen. De vlotte rekenaar ziet dat deze datum een krappe acht maanden na hun huwelijksvoltrekking ligt. Is het kindje te vroeg geboren? Of was hun verbintenis een moetje?? Waarschijnlijk was Maria al in verwachting op hun huwelijksdag, want precies 5 weken na hun trouwdag wist Maria namelijk al dat zij zwanger was, toen ze op 20 juni bij de notaris zat. Ach, een kniesoor die daarop let. Wij gloeien mee van trots en hoop. De stamboom van Willem de Vlamingh zal worden voortgezet, en hoe!

Doopboek Waalse gemeente Leeuwarden, archiefnummer 28, Collectie DTLB - Tresoar, inventarisnummer 1010, aktenummer 553)

Ze noemen het jongetje namelijk Willem Cornelis Vlaming van Itsma. Let vooral eens op die klinkende voornamen: én Willem én Cornelis én Vlaming. Jaja, “Vlaming” als voornaam!

Hier gebeurt iets heel opmerkelijks. We mogen namelijk gevoeglijk aannemen dat Wybrand uit een gegoede familie kwam, anders hadden zijn ouders hem nooit rechten kunnen laten studeren. Toch wordt zijn eerste zoon niet - zoals gebruikelijk - vernoemd naar Wybrands vader, Feyo. Zelfs niet als tweede of derde naam. Dit is des te opmerkelijker omdat iedereen op zijn vingers kon natellen dat dit kind waarschijnlijk de enige zoon van dit kersverse echtpaar zou blijven, gezien de hoge leeftijd van Maria. Toch kiezen de trotse ouders ervoor om hun kindje naar Maria’s opa en oom te vernoemen. En dan niet alleen met hun voornamen Willem en Cornelis, maar dus ook echt met de achternaam Vlaming.

Het liefst hadden we ons boek hier beëindigd. De cirkel is rond. Willem de Vlamingh heeft een achterkleinzoon die zijn naam draagt. Mooier kan niet. Maar het leven is niet altijd mooi. Het gaat zijn eigen grillige gang. Dus helaas is dit niet het einde van ons verhaal…

We hebben geen idee wanneer het jongetje dat de stamboom moest voortzetten is overleden, maar dat hij beslist niet oud is geworden blijkt uit alles. Wat een verdriet. Niet alleen voor het jonge gezin, maar voor de hele familie én voor ons. Nu kunnen er dus geen nazaten van Willem de Vlamingh op deze aarde meer rondlopen. Alle takken van het oorspronkelijke gezin van Willem en Willempje lopen hier dood.

De meeste kinderen van Willem bereikten namelijk niet eens de volwassen leeftijd, op drie na. Hun jongste dochter Aefje kreeg twee zoons die kinderloos overleden. Willems enig overlevende zoon Cornelis kreeg vele kinderen die allen jong stierven. Alleen van Willems oudste dochter Evertje bleef uiteindelijk één kind in leven, haar dochter Maria. Jarenlang wilde het niet lukken met de mannen, maar vier partners verder, op een moment dat iedereen de hoop op nageslacht al had opgegeven, kwam alsnog Willem Cornelis ter wereld. Met zijn overlijden sterft de mogelijkheid van directe afstammelingen van Willem de Vlamingh helaas uit. Al moeten zijn ouders en oma Evertje nog verder gaan met leven en ademhalen. En ook wij gaan door met het laatste stukje van deze familiegeschiedenis.

Evertje overlijdt

Afscheid van Vlieland?

Na Evertjes overlijden erft Maria alle huizen op Vlieland die in het bezit waren van haar moeder, maar die nu prompt allemaal verkocht worden. Het gaat om behoorlijk wat panden. Een deel daarvan heeft Evertje zelf ooit gekocht, zoals het gebouw op de Groote Straat nummer 188 naast haar ouderlijk huis op 186, dat via overerving ook nog in haar bezit was. Het landhuis van de admiraliteit dat Hendrick Selkart ooit als commissaris kocht, erfde Evertje via Arend. Plus het naastgelegen huis op nummer 57 dat Arend ooit kocht.

Volgens Jan Houter was ook het huidige grand café De Oude Stoep ook ooit in het bezit van Maria

Tot slot

Maria en Wybrand woonden tijdens hun huwelijk op verschillende plekken. Ze bezaten huizen in Amsterdam, maar verbleven voor zijn werk meestal in andere steden. Zo was hij een periode burgemeester van Harlingen en vestigden ze zich aan het eind van zijn loopbaan in Den Haag toen hij een functie bij de Staten-Generaal kreeg. De 65-jarige Wybrand stierf op 10 juni 1759 in Harlingen. Maria en Wybrand hebben al met al nog twintig jaar plezier van elkaar gehad.