Op weg naar het zuiden komt onze kleine vloot zoals verwacht twee eilanden tegen - St. Paulus en St. Petrus - die van 28 november tot 5 december 1696 conform hun instructie aan een grondige inspectie worden onderworpen.

Daarmee is Willem de Vlamingh volgens professor Hacquebord de eerste mens die voet aan wal zette op deze eilanden!

Het is een leuke gedachte dat Willem de Vlamingh de eerste mens was die ooit deze eilanden betrad, maar wij betwijfelen  of het waar is, want ook commandant Hendrick Pronk had - zoals we op een eerdere pagina konden zien - de opdracht gekregen om die eilanden op schipbreukelingen te onderzoeken (maar misschien is daarbij niemand aan land gegaan en dus gunnen we Willem de Vlamingh de primeur).

Als commandeur laat hij gerst en erwten op de eilanden planten voor eventuele toekomstige schipbreukelingen. Daarnaast plaatsen ze een tinnen bord op een paal in de grond met de tekst dat zij aan land geweest zijn en nu verder varen op zoek naar het grote onbekende Zuyd Land.

Rattennest

Foto van Jan Houter van het monument voor Willem de Vlamingh op Rottnest Island

Het Zuydland

In de eerste dagen van het jaar 1697 bereiken ze dan eindelijk het Groote Zuydland. Men voelt zich er meteen thuis, want de kust bestaat uit ruig groeiende zandheuvels, die de vorm hebben van Vlielands duinen. Maar als ze aan land gaan, valt de onherbergzaamheid van het gebied hen bar tegen. 

Op 5 januari gaan een aantal expeditieleden met een groep van maar liefst 80 soldaten gewapend met geweren aan land (1). Ze volgen de oever van de Zwanenrivier, overnachten die avond aan de vaste wal en keren dan weer terug naar hun schepen. Een aantal mannen eten van een vrucht die een beetje lijkt op de Nederlandse bruine boon, maar behoorlijk giftig is. Opperchirurgijn Torst en vijf anderen hebben ervan geproefd. Achteraf weten we dat het de noot was van de Zamia palm. Na 3 uur braken waren de slachtoffers meer dood dan levend, maar gelukkig overleefden ze het allemaal.

De VOC wilde dat de expeditieleden tien breedtegraden van het Groote Zuydland zouden onderzoeken en in kaart brengen. Deze belangrijke taak heeft Willem de Vlamingh zeer nauwgezet laten uitvoeren. De kust is ingetekend op een zeekaart, er zijn aquarellen gemaakt door Victor Victorszoon, de diepte van de zeebodem is overal gepeild en iedere dag roeide men met sloepen naar de kust om op verkenning te gaan. Bovendien lieten ze elk half uur een kanon afgaan om eventuele schipbreukelingen te laten weten dat zij er waren.

Er zijn mensen die beweren dat juist deze kanonschoten ervoor gezorgd hebben dat men geen oorspronkelijke bewoners tegenkwamen. De gehele reis zagen ze in ieder geval niemand, op één keer na. Op 23 januari meldden de landverkenners dat zij vanuit hun sloep maar liefst tien oerbewoners op het strand hadden gezien. Helaas stond er een te stevige branding, zodat de Nederlanders op dat moment niet aan land konden komen. Dat lukte pas een mijl verderop, maar tegen de tijd dat de expeditieleden bij de plek aankwamen, was van de inwoners van het Zuydland geen spoor meer te bekennen. 

De verkenners hadden ze van een afstandje wel goed bekeken. Gerrit Collaert (de kapitein van de Nijptangh) beschrijft de Aboriginals als volgt: Het zijn de armzaligste mensen van de wereld, ze lijken op apen, zijn lang en recht van lijf, heel dun, hebben lange ledematen, grote hoofden met een rond voorhoofd en enorme wenkbrauwen. Hun oogleden zijn altijd halfgesloten om de vliegen uit hun ogen te weren. Grote botte neuzen en wijde monden met dikke volle lippen. Daarnaast hebben ze ook nog stijf rechtopstaand haar en een roetkleurige huid, akelig beschilderd. Willem de Vlamingh stelt in zijn logboek feitelijker dat men rapporteerde 10 menschen gesien te hebben, heel naeckt en swart sonder eenighe geweeren.

Het was de bedoeling geweest om er eentje te vangen. Zo schreef hun opdrachtgever Nicolaes Witsen in een brief van 12 maart 1696 aan zijn vriend Gijsbert Cuper over de onderneming naar het Zuydland: ik heb reets bevel gegeven om ist mogelijk een Suytlander vat te krijgen en herwaerts over te brengen. Dit is nooit gelukt. 

Dirk Hartogseiland

Op 30 januari herkennen de expeditieleden “Houtman’s Abrolhos”, de plek waar Dirk Hartog ooit voet aan wal zette, (waarschijnlijk van beschrijvingen en tekeningen die men had meegekregen). Frederik Houtman was de stuurman van de Eendracht en Abrolhos betekent zoveel als “Houd je ogen open” (van het Spaanse abre voor openen en ojos voor ogen). Deze waarschuwing aan de stuurman was niet voor niets. Er waren daar op die plek veel gevaarlijke riffen.

Dirk Hartogs eiland in kaart gebracht tijdens deze tocht van Willem de Vlamingh

Overigens werd deze schotel van Willem de Vlamingh en zijn mannen bijna twee eeuwen later pas ontdekt door een Franse expeditie. Men besloot de schotel uit eerbied te laten hangen, maar later namen anderen het tinnen bord met de inscriptie toch mee en uiteindelijk, na vele omzwervingen, is het origineel nu te bewonderen in het WA Maritime Museum, gelegen aan de monding van Swan River aan de westkust in Australië. Van beide schotels zijn overigens kopieën te zien in het Museum Tromp’s Huys op Vlieland!

Gevaren

Op hun verdere ontdekkingstocht maken Willem en zijn mannen nog allerlei spannende dingen mee, zo gaan ze voor anker in een baai vol haaien, moeten kliffen omzeilen en gaan regelmatig op expeditie aan land waar amper drinkwater is, wilde dieren op de loer liggen en de kans op verdwalen heel groot is.

Het duurt namelijk even om op zo’n groot schip de zeilen te hijsen en greep te krijgen op de vaarrichting. Dit had echt heel anders kunnen aflopen en de Geelvinck had tegen de kust te pletter kunnen slaan. Gelukkig stond de wind de andere kant op en liep het voorval met een sisser af.

Een maand later ontsnapt men opnieuw aan een levensgevaarlijke situatie. Op 7 februari slaat er een sloep om voor Dirk Hartogsree, dat is ongeveer 800 kilometer ten noorden van Swan River (in het huidige Perth).

Willem de Vlamingh is op die dag met een grote groep mannen aan land om het binnenland van het Zuydland aan een nader onderzoek te onderwerpen. De drie schepen wachten voor de kust op zijn terugkomst.

Deze prachtige illustratie van de onvolprezen Arnold de Lange was pas net af en toch mochten wij hem hier al op onze website plaatsen. FANTASTISCH!! Zie hier de drie schepen tot in ieder detail historisch correct vereeuwigd liggend voor Dirk Hartogs eiland langs de westkust van het Zuydland

Bemanningsleden van de Geelvinck zien het gebeuren en slaan alarm. Zij laten een seinvlag wapperen en vuren drie kanonschoten af in de hoop de paar mannen die net aan land zijn gegaan te kunnen waarschuwen. Dat lukt. De mannen van de sloep van de Geelvinck hebben het soo dadelijk gesien en haasten zich vanaf de kust naar de omgeslagen sloep. Maar ook het volk aan boord van galjoot 't Weseltje heeft in de gaten wat er aan de hand is. Zij lichten het anker, hijsen de zeilen en zijn eerder bij de omgeslagen sloep. Gelukkig zijn ze er snel genoeg bij en kunnen al het volk redden. Alleen de timmerman van het galjoot laat bij deze gebeurtenis het leven, omdat een van de touwen van de zware peilloden slipte en hem blijkbaar dodelijk trof. Daardoor is de timmerman uiteindelijk verdronken (3).

Achteraf blijkt dat Willem de Vlamingh de kanonschoten op zijn tocht aan land niet gehoord heeft. Hij komt pas een paar dagen later terug en hoort dan van de angstige gebeurtenis waarbij hij met gemak zijn zoon had kunnen verliezen en ook nog een aantal andere bemanningsleden. Prompt staat hij een van de timmerlieden van de Geelvinck af aan zijn zoon voor onderhoud van ‘t Weseltje (4).

Willem de Vlamingh beschrijft het voorval uitgebreid in zijn logboek. De meest ontroerende zin is deze:

...om hooghte te neme en een weijnig daerna is de gesaghebber van 't galjoot [die naar] de wal van 't Eijland woude zijlen en bij ongeluk door een valwind over 't land komende omgezijlt is. Die gezaghebber van het galjoot is Cornelis, Willems bloedeigen zoon, die op het nippertje aan de dood ontsnapte.

In de Consumptieboeken van de VOC, bewaard in het Nationaal Archief te Den Haag, lezen we:

...aldaar per ongeluk met 't omslaan van de schuijt een zeevarende verlooren, dog daar is tegen van 't opgenoemde fregat de Geelvink weder een ander bekomen...

Het galjoot 't Weseltje heeft dus een timmerman verloren doordat er per ongeluk een sloep omsloeg en zij krijgen vervolgens een van de timmerlieden van de Geelvinck voor onderhoud aan boord van het galjoot.

Snel naar Batavia

Nog voordat ze in de haven van Batavia aankomen, reist het bericht al voor hen uit dat de drie schepen van de Zuydland-expeditie in de Straat van Sunda zijn verschenen, maar dat het hen niet gelukt is eenigh bescheijt of teeken van de Ridderschap te vernemen (5).

Ook ontvangen de hoge heren in Batavia via een snellere boot al een brief van Willem de Vlamingh zelf, met daarin een verslag van de belangrijkste voorvallen van zijn reis. Vermoedelijk vertelde hij alleen wat er op de aangedane plekken voor de VOC te vinden was aan mogelijk voedsel, hout en drinkwater. Dat zijn namelijk de enige feiten die in de analen op het kasteel worden genoteerd.

Uit deze consumptiebonnen blijkt eveneens dat er op de Geelvinck maar liefst 12 officieren waren die een dubbel rantsoen genoten en dat er 8 mensen in de kajuit aten (wie dat precies waren is niet geheel duidelijk, maar Willem de Vlamingh zal er zeker een van zijn geweest). Door deze mannen in de kajuit werd tijdens de tocht bijna evenveel wijn en brandewijn gedronken als door het hele volk aan boord tesamen. De gewone bemanning kreeg enkel een slok brandewijn (een zogenaamde oorlam) bij nat en vuijl weer, of als men meeging aan land op expeditie en ter versterking van de zieken. Meer dan 2000 kannen brandewijn en bijna 650 kannen wijn werden aan boord van de Geelvinck genuttigd.

Zie hier het belangrijkste resultaat van deze reis - een zeer gedetailleerde kaart van de westkust van Australië:

Prachtige kaart, gevonden in het Nationaal archief (inventarisnummer 509), getiteld: Kaart van 't Zuydland bezeilt door den schipper Willem de Vlamingh, in de maanden januari en February, Anno 1697, met 't jacht de Geelvink. De hoecker de Nyptangh. Ende 't galjoot 't Weseltje enz. [We kozen ervoor om het noorden naar boven te laten wijzen, zodat de westkust goed herkenbaar in beeld is. Veel van de andere details zijn elders op deze website te vinden]

Portret van Willem de Vlamingh??

Het loont de moeite om deze aan boord gemaakte kaart wat nader te bestuderen. In het cartouche naast de tekst Duytsche Mijlen is Voor Een Graadt staan twee getekende mannen tesamen met de belangrijkste navigatie-instrumenten uit die tijd. De rechter figuur houdt een dieplood aan een lang touw vast; met zo’n zware loden bal kon men de diepte van de zee onder de boot meten. De persoon aan de linkerkant heeft in zijn ene hand een passer en in de andere een zogenaamd astrolabium waarmee hoeken gemeten en dus de hoogte van de sterren bepaald konden worden. Naast hem op de grond staat behalve een wereldbol ook een jakobsstaf (die stok is de voorloper van het sextant).

Interessanter is de figuur aan de linkerkant zelf. Vooral wanneer men bedenkt dat deze kaart tijdens de tocht aan boord van de Geelvinck is gemaakt (of vlak daarna - hij is ergens in 1697 vervaardigd). Zou het dan niet aannemelijk zijn dat met de figuur naast de wereldbol de schipper en expeditieleider van de grote tocht naar het Zuydland is uitgebeeld? Dat is wel een spannende aanname, want dan is het een afbeelding van niemand minder dan onze Willem de Vlamingh zelf!!! In dat geval had Willem bruin haar en een slank postuur. Ook kunnen we zien in wat voor kleren hij liep.

Is dit Willem de Vlamingh??