Hoe een weduwe zich door het leven slaat

Van alle kinderen heeft Willems oudste dochter het langst geleefd en een van haar kinderen, Maria, behaalde ook een hoge leeftijd. Deze kleindochter schonk hem zelfs zijn enige achterkleinkind! Maar laten we bij het begin beginnen en dat is op het moment dat de Vlielandse Evertje trouwde met de vijf jaar oudere Claas Boef, die uit een bekende eilander schippersfamilie stamde. Hun huwelijk heeft nog geen tien jaar geduurd. Toch is Evertje na zijn overlijden nooit meer hertrouwd. Ze leefde nog 45 jaar verder als weduwe.

Huwelijk en kinderen

Een huwelijksdatum hebben we niet gevonden. Wel de dag dat Evertje opnieuw als volwassene in de eilanderkerk werd gedoopt bij haar belijdenis op 9 november 1691 en een maand later treffen we de namen van haar en haar man naast elkaar aan, op de dag dat ze allebei als ledematen in de Hervormde kerk van Vlieland werden aangenomen. Blijkbaar zijn ze rond die tijd ook getrouwd, want tien maanden later (1) ziet hun zoon Ysbren het levenslicht. Inderdaad, we hebben naast Casper Willem en Arend nóg een kleinzoon van Willem de Vlamingh teruggevonden!

Evertjen Willems en Claes Boef als lidmaten aangenomen in de kerk van Vlieland in 1691

Deze Ysbren is nooit eerder ontdekt, omdat zijn vader in het Vlielander doopboek omschreven staat als Claes Claesen (zonder Boef) en de naam van zijn moeder door ruimtegebrek is afgekort tot “Eeuwertje Vla” (hetgeen bij achternamen van de moeders wel vaker gebeurde). Hoe oud dit kindje is geworden, is helaas niet bekend. We komen zijn naam verder nergens meer tegen. Twee jaar later kregen zij een dochtertje Maria dat wel bleef leven (2).

Den 12 dito (October) IJsbren Soon van Claes Claesen en Eeuwertje Vla. 

Doopboek Hervormde gemeente Oost-Vlieland, archiefnummer 28, Collectie DTLB - Tresoar, inventarisnummer 0741, aktenummer 3647. Gevonden via Alle Friezen

Het gezin woonde op het eiland in de Groote Straat (nu Dorpsstraat), nummer 96. Dit was het ouderlijk huis van Claas Boef. Net als zijn vader ging hij met vracht op Danzig varen. Als Claes Buff schreef hij zich in 1692 zelfs in als burger (3) van die stad! Tijdens de Negenjarige Oorlog (1688-1697) vestigden zich vele Nederlandse schippers in Danzig om onder neutrale vlag te kunnen varen, dat was veiliger.

De Sont in 1726 gezien naar het zuiden. Rechts op de voorgrond Helsingør en kasteel Kronborg. Links de Zweedse kust. (Het Scheepvaartmuseum)

Het was niet nodig om als ingeschreven burger ook daadwerkelijk in Danzig te gaan wonen. Waarschijnlijk is Evertje gewoon in hun huis op Vlieland gebleven. Een blik in de tolregisters van de Sont bevestigt dat Claas tijdens de wintermaanden meestal in Nederland was. Aan het eind van die Negenjarige Oorlog gaf hij ook weer gewoon Fliland op als woonplaats. Dat is meteen de laatste keer dat we Claas Boef in levende lijve tegenkomen. Hij is eind augustus 1699 richting Danzig vertrokken en hoogstwaarschijnlijk niet lang daarna ergens in den vreemde gestorven. Evertje als jonge weduwe achterlatend. Vanaf dat moment zal ze zich dapper als weduwe Boef door het leven slaan.

Claas Boef in de Sonttolregisters

Brood op de plank

Eerder dat jaar, op 10 maart 1699, waren Evertje en Claas al van Vlieland naar Amsterdam verhuisd (4), naar de Herengracht om precies te zijn, op de hoek van de Corsjessteeg (5). Rijst de vraag: Hoe kwam een jonge weduwe met kroost aan de kost nu de broodwinnaar wegviel? Zo te zien beschikte Evertje over een aantal inkomstenbronnen.

Ten eerste had ze aandelen in schepen, deels van haar man wellicht en later uit een erfenis van haar broer Cornelis (6). Aan de verkoop van zo’n scheepsdeel verdiende ze ruim tweeduizend gulden.

1/16 deel van het schip genaamd De Vrouw Rachel (Amsterdams Stadsarchief)

Daarnaast handelde Evertje net als haar broer en neef in obligaties waar ze rente uit trok. Hoewel we er bij lange na niet zoveel tegenkwamen als bij Cornelis liep dat toch in de papieren. Zo was een luitenant ter zee Evertje in 1706 bijvoorbeeld wel 5000 gulden schuldig en kreeg ze in 1710 van een Amsterdamse koopman nog 2000 gulden (7). Aan de hoge bedragen kunnen we zien dat de oudste dochter van Willem goed in haar slappe was zat.

Verder erfde Evertje af en toe iets. Zo lieten ene Hendrik Vierstooker (8) en zijn zoon (9), die allebei op Vlieland woonden, per testament alles wat zij bezaten - niets uytgesondert – aan haar na. En gaandeweg haar leven erfde Evertje een aantal huizen van verschillende familieleden, die zij dan weer verhuurde, hetgeen een vaste bron van inkomsten opleverde.

Aan de andere kant had Evertje een royaal hart. Zo nam ze haar zus Aefje in huis en wellicht ook haar zieke vader. Haar verweesde neef Arend heeft zelfs jarenlang bij haar gewoond, net als zijn oudere broer Caspar Willem vermoedelijk toen die als veertienjarige in Amsterdam in de leer ging. Ook stond ze borg voor haar neef Gerrit Post (12). Daar heeft Evertje allemaal geen cent aan verdiend.

Om een muurtje

Tijdens haar leven krijgt Evertje het verschrikkelijk aan de stok met een buurman (13). Het voorval laat zien wat een krachtige vrouw Willem de Vlaminghs oudste dochter is.

Al zodra Evertje haar huis aan de Singel betrekt, is het mis. Buurman Jan van Tiel sloopt zomaar de muur van haar achterkeukentje omdat die volgens hem op zijn grondgebied staat. Wanneer Evertje geschoolde werklieden inhuurt om dat te laten onderzoeken, jaagt de buurman hen onder hevige bedreiging weg.

Het gaat er duidelijk ruig aan toe op die bewuste ochtend. Uiteindelijk wordt de zaak in de rechtszaal beslecht in het voordeel van Evertje, maar daarmee is het geschil niet voorbij. Direct stuurt de vervelende buurman opnieuw een notaris op Evertje af omdat hij klachten heeft over de dakgoten. Dat de weduwe echter totaal niet bang is voor deze man, blijkt uit het feit dat zij twee weken later een tweede pand koopt, pal aan de andere kant van de gebouwen waar Jan van Tiel de eigenaar van is! Ze was al net zo’n stoer wijf als haar moeder Willempie. Als zeemansvrouw moest je behoorlijk onafhankelijk zijn. Evertjes nieuwe huis op Bergstraat nummer 6 had de afbeelding van een korenmaat in de gevel en die is nog niet zo lang geleden (in 2018) geheel gerestaureerd.

Het legaat van 34.000 gulden

Wanneer Cornelis sterft laat hij aan de dochter van Evertje een legaat na van 34.000 gulden. Een duizelingwekkend groot bedrag, zeker voor die tijd. Het legaat is voor de dochter van Evertje, maar als Maria sterft dan gaat het naar Evertje zelf en naar degenen die Evertje in haar testament begiftigt en begunstigt.

Dus gaat Evertje in de jaren na het overlijden van Cornelis druk aan de slag met het opstellen van haar testament (14) en dan vooral met de juiste verdeling van die 34.000 gulden. Het is interessant om eens een blik te werpen op de indrukwekkende lijst van begunstigden:

1) Nicolaas Witsen Jonaszoon (regerend schepen)                                                 4.000 gulden

2) diens zus Catharina Witsen, vrouw van Gerrit Hooft Gerrits (schepen)        4.000 gulden

3) Nicolaas Witsen (den heer president scheepen)                                                  4.000 gulden

4) Nicolaas Warin (resident = diplomatiek vertegenwoordiger)                           2.000 gulden

5) Pieter de la Court (secretaris)                                                                                2.000 gulden

6) Elisabeth Blocquerie van Hendrik Lijnslager (kapitein bij de admiraliteit)      2.000 gulden

7) mevrouw Blocqerie, vrouw van Hogenhouck (burgemeester te Leiden)         2.000 gulden

8) Jacob Hooft Gerrits (secretaris)                                                                             2.000 gulden

9) haar neven Willem, IJsbrand, Cornelis,

    en nichten Neeltje, Anna en Catrina Beth (ieder 1.000), dat is tesamen        6.000 gulden

10) haar neef Gerrit Post en haar nicht Cornelia (Keetje) Post (elk 3.000)         6.000 gulden

                                                                                                                                        --------------------

                                                                                                                                      34.000 gulden

Kijkend naar deze lijst lijkt het erop dat de oudste dochter van Willem de Vlamingh zich in de hoogste regionen van de maatschappij begaf. Dat ze omging met burgemeesters en secretarissen. Ook komen we een bekende naam tegen: Nicolaas Witsen, maar de man die Evertjes vader ooit op expeditie naar het Zuydland stuurde, was bijna twintig jaar hiervoor al kinderloos gestorven.

Verder laat Evertje haar huis na aan haar nichtje (15) Keetje (Cornelia Post), als dank voor haar getrouwe diensten en oppassingen in sieckte en gesondhijd. Het zestienjarige meisje woonde als dienstmeisje bij Evertje in en verzorgde haar.

Ondertrouw van Cornelia Post waarbij zij geassisteerd wordt door haar motje Evertje Vlaming

Behalve het huis krijgt Keetje volgens Evertjes laatste testament ook nog alle den huysraad, meubelen, inboedel, kleederen, porcelijnen, goud, silver, juweelen en cleijdodien, niets uitgesondert, soo op Vlieland als ten haaren huisen alhier. Evertje had dus óók nog een huis op Vlieland! Zou ze daar af en toe heengegaan zijn? Hoeveel voetstappen hebben de kinderen van Willem de Vlamingh op dat prachtige eiland liggen?

Hoe dol Evertje op haar nicht Keetje is geweest, blijkt ook in 1744 als het meisje trouwt (16). Omdat haar beide ouders al zijn overleden wordt zij geassisteerd door haar motje (= tante) Evertje. Keetjes tante overlaadt het meisje met een lange lijst van dure bruidscadeaus. Toch gaat niet alles wat Evertje bezit naar Keetje. Ze maakt een uitzondering voor de vollen Damasten en andere lappen stof. En haar gouden ketting met de medaille is voor het kind van Maria, Evertjes kleinzoon! Waar haar dochter zelf bijna niets krijgt, laat ze een gedenkpenning na aan Maria’s zoon (17).

Twee nagelaten medailles in het laatste testament van Evertje Vlaming weduwe Boef in 1739

Zou dit de medaille zijn die telkens in alle testamenten speciaal vermeld wordt en die alle familieleden zo trouw aan elkaar doorgeven? Cornelis verdiende hem als admiraal van de retourvloot. Hij liet hem na aan zijn neef Arend. Toen die stierf kreeg zijn tante en “peetje” Evertje dit kostbare erfstuk en na haar dood wil zij het nu aan haar kleinzoon nalaten. Zo’n zelfde medaille als die haar vader Willem de Vlamingh wellicht ooit kreeg, want ook hij kwam als oppercommandeur van de retourvloot terug. Of is de VOC pas later met die traditie begonnen?

Het vermoeden dat ook Willem de Vlamingh een medaille voor zijn diensten kreeg, wordt versterkt wanneer we lezen dat Evertje nóg een ketting met medaille heeft! Aan de heer secretaris Nicolaas Witsen schenkt ze namelijk haaren anderen gouden medaille. Wellicht heeft Willem de Vlamingh dus echt een medaille gekregen voor zijn reis naar het Zuydland, die tocht was tenslotte véél spannender en belangrijker dan al die retourvloten. In dat geval lijkt het ons het meest logisch als Evertje deze als oudste dochter van haar vader heeft geërfd.

Waar de medailles ook mee verdiend waren, wij krijgen de indruk dat ze symbool stonden voor al het heldhaftige zeewerk dat Willem en Cornelis in hun leven hebben verzet. Mooie gedachte dat Evertje er eentje aan haar kleinzoon wilde doorgeven. Het toont hoe trots alle familieleden hun hele leven zijn geweest op de prestaties die Willem en Cornelis ooit leverden.

Na haar dood

Evertje Vlaming sterft op 15 november 1744 (18) in haar huis aan de Singel. Haar lichaam wordt drie dagen later per boot overgebracht naar Vlieland, alwaar zij is begraven. Diezelfde dag nog staat er in de eilander boeken bij 22 november: Ontfangen voor ‘t Regt van Begraven (een boete van) dartig gulden van ‘t Lijk van Evertje Vlamingh van Amsterdam alhier gebragt.

Op 18 november 1744 betaalde de familie 5 gulden boete om Evertje elders te mogen begraven (Boetes op begraven)

De andere zeven doden op die bewuste bladzijde worden - net als toen bij Cornelis en Arend - allemaal pro deo begraven. Misschien is dat toeval. Wellicht ook vertelt het ons hoe ver de kinderen van Willem de Vlamingh het geschopt hebben, terwijl ze toch hun afkomst nooit vergeten zijn en allemaal terugkeerden op deze thuisbasis. Zouden ze trouwens bij elkaar in een en hetzelfde familiegraf zijn gelegd? Toch jammer dat we van geen van hen precies kunnen achterhalen op welke plek ze ter aarde zijn besteld. Of misschien zijn ze allemaal wel heel chique in de kerk op Vlieland te rusten gelegd? Wat wij vermoeden, want dertig gulden was toen de hoogste belastingklasse!

Voor Maria was het een bittere pil dat haar moeder bijna alles aan Keetje had nagelaten. Uiteindelijk praatten Maria en haar man net zo lang op het meisje in dat zij van haar erfenis afzag. Keetje werd namelijk verteld dat de toestand van de boedel zodanig was, dat wanneer de lasten en de schulden ervan afgetrokken waren er niets meer van overbleef (19). In plaats daarvan koos Keetje voor de 6.000 gulden die haar in ruil aangeboden werden (20).

Handtekening Evertje Vlaming weduwe Boef

Tot slot kunnen wij melden dat dertig jaar na Evertjes overlijden het legaat van Cornelis van 34.000 gulden keurig verdeeld is volgens haar laatste wens. Men verkoopt alle obligaties en keert het geld uit aan de rechtmatige erfgenamen (21). Er zijn echter inmiddels zoveel nieuwe afstammelingen bijgekomen, dat van het royale bedrag per persoon niet veel meer overblijft. Zo krijgen bijvoorbeeld alle kleinkinderen van Pieter de la Court elk nog geen honderd gulden, terwijl het al die tijd een reusachtig groot bedrag heeft geleken.