Welke rol speelde hij in een omkopingszaak?

Cornelis de Vlamingh trok met zijn vader mee op expeditie naar het Zuydland en werd uiteindelijk zelfs een van de drie schippers op deze avontuurlijke tocht. Eigenlijk hadden vader en zoon samen in een standbeeld verenigd moeten worden. In plaats daarvan richten wij nu hier online een monument voor Cornelis op door zijn leven te beschrijven.

Carrière

Zodra zijn vader Willem een aanstelling als schipper bij de VOC kreeg, nam hij zijn zoon mee op reis. Cornelis was toen pas tien jaar oud en vervulde als jongste bediende allerlei karweitjes aan boord waarvoor hij slechts 8 gulden per maand kreeg.

In 1688 verdiende Cornelis als loopjongen 8 gulden per maand (Nationaal Archief te Den Haag: 1.04.02, 5360, scan 194)

Het lijkt erop dat Cornelis vanaf zijn veertiende al werd meegestuurd met andere schepen dan die waarop zijn vader schipper was. Zo voer Cornelis Vlamingh van Vlielant vanaf maart 1692 op verschillende schepen met stoere namen als de Batavia, de Java en de Bantam (1). Deze laatste vertrok op 7 december 1693 vanaf Java en kwam op 27 juli 1694 in Nederland aan, terwijl Willem de Vlamingh zelf op 7 januari 1694 vanaf de rede van Texel was vertrokken als schipper op de Meerestein.

Pas op hun grote expeditie naar het onbekende Zuydland diende Cornelis – inmiddels opgeklommen tot de rang van derde waak - weer onder zijn vader op de Geelvinck. Tijdens de reis werd Cornelis gepromoveerd tot gezagvoerder van 't Weseltje (en daarmee sloeg hij maar liefst twee rangen over). Na hun grote tocht maakte Cornelis als schipper voor de VOC nog verschillende reizen. Op zijn laatste tocht werd hij - net als zijn vader ooit - benoemd tot commandant over de retourvloot. Een hele eer! Zoals we nog zullen zien kreeg hij daar een gouden medaille voor.

De reizen van Cornelis de Vlamingh als schipper (2)

In Batavia

Na een aantal jaren in Batavia te hebben gewoond, keerden Cornelis en Constantia terug naar Nederland en vestigden zich in de hoofdstad. Eerst op de Singel bij de Jan Rodenpoorttoren, die op de hoek van de Torensteeg stond. Vanaf 1725 verhuisden ze naar de andere kant van de Raadhuisstraat, naar een huis zo’n 500 meter verderop, recht tegenover de Utrechtse schietschuiten. Een schietschuit was een beurtveer. Cornelis en zijn vrouw zagen dus dagelijks hoe deze vrachtschepen - want dat waren het - heen en weer voeren naar Utrecht

Veer van de Utrechtse schietschuiten, Reinier Nooms, 1657 - 1670 (Collectie Rijksmuseum)

Het echtpaar trad zeer regelmatig op als getuigen bij de doop van allerlei neefjes en nichtjes van zowel haar als zijn kant (13). Petemoei zijn was niet alleen een hele eer, het bracht ook een grote verantwoordelijkheid met zich mee. Wanneer er iets met de ouders van de dopeling gebeurde, beloofden zij de zorg van het verweesde kind over te nemen. Het vele peetouderschap dat Cornelis en Constantia werd toevertrouwd zegt iets over hen als mens.

In Batavia hebben ze zich ook een aantal jaren over maar liefst vier kinderen van Constantia’s kant van de familie ontfermd en hen onder hun opsigt, directie en opvoeding gehad (14). Opnieuw zien we familieleden die goed voor elkaar zorgen.

Twee amusante verhalen

In de archieven vonden we twee leuke anekdotes over Cornelis die we graag vermelden. Zo heeft hij ooit eens vanaf een van zijn vele reizen een mooi kistje naar zijn oudste zus Evertje in Amsterdam geprobeerd te sturen (15). Daartoe gaf hij het kistje vanuit Bengalen mee aan een schipper die toevallig naar Nederland zeilde en vertelde zijn zus in een brief waar zij het betreffende kleinood kon ophalen.

Evertje vermoedde dat de schipper het pakketje voor zichzelf had gehouden, want een kennis van Evertje die bij Dirk van der Weijde aan boord was had de schipper nog aangeboden om het kistje naar Evertje toe te brengen, maar de schipper beweerde dat zelf wel te zullen doen. Toen Evertjes kennis later hier ter stede sijnde gearriveert de lijst nakeek, stond het betreffende kistje al niet meer vermeld tussen de goederen… Naar de inhoud kunnen we slechts gissen. Het is nooit meer boven water gekomen.

Waarom die exacte dagaanduidingen zo belangrijk waren, blijkt later in de akte als dienstmeisje Giertje aan het woord komt. Zij verklaarde dat zij in haar eentje op het andere huis van familie de Vlamingh in Amsterdam paste. Op dinsdagmorgen werd daar een zeker papier of geschrift afgegeven. Zij heeft toen aan degene die hetzelve bracht gezegd dat de heer des huizes op de buitenplaats was en dat zij niet wist wanneer hij weer in de stad zou komen. Waarop die persoon het papier toch achterliet en wegging.

Wat nou zo leuk is van de hierboven genoemde buitenplaats aan het Gein, dat is de naam: Oost-Vlieland! Op 25 april 1722 kochten Cornelis en zijn vrouw dit grote landgoed van ene Anna van Gelder voor 10.500 gulden (17). Het omvatte naast een herenhuis en een boerenhuis ook ongeveer 29 hectare aan landerijen (meer dan 15 voetbalvelden groot) waar ze ossen, koeien, paarden en een varken hielden. Dus ergens in Noord-Holland tussen Weesp en Abcoude lag aan de Oostzijde van het Gein een stukje land dat Oost-Vlieland heette! (18)

Louche zaken

Cornelis was pas 37 jaar oud toen hij stopte met varen. Het lijkt erop alsof hij in Batavia en tijdens zijn jaren als schipper in dienst van de VOC een andere bron van inkomsten had gevonden: obligaties. We zijn meer dan honderd aktes tegengekomen waarin hij mensen geld uitleende tegen een bepaalde rente. Vaak waren dat zeevarenden die via Cornelis aan een baantje op een schip waren gekomen en daarvoor als dank een flinke som geld neertelden. En ook al lijkt Cornelis slechts een tussenpersoon die werkte voor ene Willem Sautijn, deze zaak achtervolgt de familie De Vlamingh tot op de dag van vandaag en daarom is het zinvol om er aandacht aan te besteden.

Krantenartikel uit 1931

De vernederde handlanger stapte in april 1724 naar justitie en wist hen veel te vertellen over de frauduleuze praktijken van de kolonel, maar hij kon niets bewijzen. De hoofdschout durfde het niet tegen de invloedrijke familie Sautijn op te nemen (Willems broer, Nicolaes Sautijn, was op dat moment namelijk burgemeester van Amsterdam). Het eind van het liedje luidde dat Pieter Backer op 14 december zelf door de schepenen veroordeeld werd en dat de heer Sautijn vrijuit ging. Backer moest 6.000 gulden boete betalen en mocht vier jaar Amsterdam niet in.

Onder druk van de publieke opinie liet men het er uiteindelijk toch niet bij zitten en de rechtbank hoorde daarna nog verschillende getuigen, waaronder Cornelis, maar die deed geen mond open. Naderhand meldde hij zich samen met zijn vrouw bij een notaris om een verklaring af te leggen ter liefde van de waerheit (20). Dan blijkt dat schipper de Vlamingh vlak voordat hij voor de commissie van het provinciale hof moest verschijnen, door kolonel Sautijn onder druk is gezet om vooral nergens op te antwoorden, omdat anders zijn suster daerin geraekt mogte wezen.

Ter liefde van de waarheid

Blijkbaar kon Cornelis zijn oudste zus Evertje schade berokkenen door zijn getuigenis en daarom heeft hij die middag in de Doelen te Amsterdam zijn mond geprobeerd te houden. Maar de commissieleden hebben dat niet aanvaard, waardoor Cornelis uiteindelijk wel op alle vragen heeft moeten antwoorden. Hetgeen door hem is geschiet met swaeren ontsteltenissen en ontroeringen. Hij is tenslotte een zeeman en heeft van rechtszaken geen verstand, zo voerde hij aan tot zijn verdediging. Eenmaal thuisgekomen, realiseerde Cornelis zich dat hij zichzelf niet klaer en omstandig voor de commissie heeft geexpliceert en daarom is hij nu bij de notaris tot ontlasting van zijn gemoet en om de zaak in alle eerlijkheid nader uit te leggen.

Begin van het proces. (Uit het Archief van Schout en Schepenen)

Uiteindelijk werd ook zijn zus Evertje Vlaming voor de rechtbank gehoord in deze zaak (21). Evertje gaf ruiterlijk toe dat zij in de jaren 1719 en 1721 in totaal drie schippersbaantjes voor Sautijn had verkocht, elk voor een bedrag van ongeveer 2.000 gulden (22). Dat is natuurlijk een hoop geld, maar het lijkt er toch meer op dat Evertje drie keer een tussenpersoon is geweest dan een doorgewinterde handlanger van een notoire crimineel. Vooral omdat Evertje het meeste van dat geld waarschijnlijk gewoon aan Sautijn had moeten afstaan, al zal zij natuurlijk weldegelijk een vergoeding hebben gekregen voor haar rol als tussenpersoon.

Haar openheid van zaken gaf de doorslag om de kolonel te kunnen veroordelen. De zaak werd echter gerekt en voordat het Hof van Holland een vonnis kon vellen, overleed Willem Sautijn op 10 november 1731.

Laatste dagen

Er brak een drukke periode aan voor Cornelis de Vlamingh. Eerst moest Constantia begraven worden. Dat gebeurde in Amsterdam, de stad waar ze geboren was en haar hele leven had gewoond. In het kerkboek staat bij 27 augustus:

Constantia Soreau, vrouw van Cornelis Vlaming, out Commandeur der Retourvloot van de Generale Oostindische Compagnie, op de Cingel. (8,- gulden). Bij Avont begraven komt voor ‘t Licht (2,10)

De vrouw van Cornelis is dus in hun woonhuis op de Singel, waar ze ruim tien jaar samen in geleefd hebben, overleden. De begrafenis kostte 8 gulden. Omdat ze in de avond begraven werd, kwamen er nog wat kosten bij voor het licht. Aangezien men toen nog niet aan zomertijd deed, ging de zon in die periode rond eind augustus om half acht onder. Het werd toentertijd als uiterst chique beschouwd om overledenen in de avond te begraven.

Cornelis werkte zich rot. Vooral omdat Constantia in haar testament had laten zetten dat hij binnen zes weken een volledige inventaris moest aanleveren van hun beider boedel en dat was een enorme klus. Maar daardoor beschikken wij nu wel over ruim 32 pagina’s aan inzicht in hun materiële hebben en houden (27). Wie er even doorheen bladert ziet dat het hele huis vol staat met spullen uit Oost Indië, door henzelf meedegebragt uijt Indien in t’ Jaar 1715, zoals een Bengaalse kris, een Javaanse rustbank en ontelbaar veel stukken Japans serviesgoed voor thee, koffie en chocolademelk. En wie heeft er nu bijna 300 servetten?

Het meest opvallend is een kast speciaal voor alle zilverwaren. Deze stond op de best zichtbare plek in de huiskamer en daarin lijken de familieleden behalve het zilveren bestek ook hun belangrijkste zaken op te bergen. Cornelis bewaarde hierin zijn tabakconvoirtje met een kwispedoor (een bakje waarin hij het sap van zijn pruimtabak kon uitspugen) en Constantia onder andere haar poederdoos, speldenbakje en vingerhoed. (Klik hier voor nog meer informatie over deze inventaris).

Ons oog wordt vooral getrokken naar twee zeer bijzondere items:

Twee kostbare kettingen in de inventaris van Cornelis de Vlamingh (Stadsarchief Amsterdam, Notariële archieven nummer
5075, Inventarisnummer 9754, scannummer 361)

Het eerste voorwerp is een zilveren schakelketting ter waarde van 256 gulden en 10 stuivers, waarvan in de marge is toegevoegd dat deze aan Cornelis vereert is door de bewindhebbers van de VOC toen hij slaags is geweest (en dus slag had geleverd) tegen Franse oorlogsschepen in 1702. Daar wisten wij niets van!! Via Delpher hebben we alle kranten uit 1702 doorgespit en vonden tot onze grote blijdschap een lang stuk in de Amsterdamse Courant van 2 september 1702, zodat we nu alles over deze gevaarlijke episode uit het leven van Cornelis de Vlamingh kunnen lezen:

Het tweede item in de zilverkast dat op de inboedellijst genoemd wordt, is aan de prijs te zien zelfs nog waardevoller: dat is een ketting met een medaille, die in totaal 399 gulden waard is. Ook dat blijkt een cadeautje van de bewindhebbers van de VOC aan Cornelis, omdat hij anno 1715 als admiraal van de vloot is thuisgekomen. Want net als zijn vader ooit, was Cornelis oppercommandeur van de grote retourvloot uit de Oost en met terugwerkende kracht vragen wij ons af of Willem de Vlamingh dan óók ooit zo’n medaille heeft gekregen?!

Tot slot noemen we uit die enorme inventaris nog slechts een paar veelzeggende items elders in het huis: zo bewaarde het echtpaar helemaal boven op zolder behalve een lege papegaaienkooi ook nog altijd een kist met 20 catoene kinderenhembdjes en een poppenservies. Prominent op de schoorsteenmantel stonden hun beider portretten ter waarde van 15 gulden het stuk. En uiteindelijk blijkt Cornelis – inmiddels al jaren aan de wal - toch de zee nooit vergeten te zijn, want hij bezat aandelen in vele schepen. De meesten daarvan waren fluitschepen die regelmatig naar Groenland gingen ter walvisvangst!

Cornelis investeerde in verschillende schepen met namen als de Juffrouw Maria, de Constantia, de Jonge Cornelis en 's Lands Welvaren (Stadsarchief Amsterdam, 5075, Inventarisnummer 9754, scannummer 373 en 374)

In de maanden na Constantia’s overlijden verscheen Cornelis maar liefst 14 keer op in het kantoor van notaris van Son met betrekking tot de afhandeling van de laatste wil van zijn echtgenote. Deze hele affaire hakte er waarschijnlijk erg in bij de oude zeeman, die nu alleen achterbleef. Want terwijl de allerlaatste dingen op 13 december werden afgehandeld, stierf Cornelis niet lang daarna zelf ook - op 18 januari 1735 - een krappe vijf maanden na zijn vrouw.

Opvallend genoeg zijn de echtelieden niet naast elkaar begraven. De Amsterdamse Constantia Soreau is in haar woonplaats ter ruste gelegd, maar Cornelis is en blijft een Vlielander in hart en nieren. Op 21 januari 1735 werd zijn lichaam naar Oost-Vlieland over gevaren. Opnieuw betaald de familie tien gulden boete voor dit buijtenlijck (29). 

Stadsarchief Amsterdam, Boetes op begraven, archiefnummer 343, inventarisnummer 576

En op 24 januari staat er in de boeken op Vlieland geschreven:

Ontfangen voor ‘t regt van begraven (een boete van) dartig (= 30) guldens van ‘t Lijk van Cornelis Vlaming van Amsterdam alhier gebragt als gehorende volgens acte van aangifte onder die Classis (Register van impost op trouwen en begraven Gemeente Vlieland, archiefnummer 28, Collectie DTBL - Tresoar, inventarisnummer 0738, aktenummer 331. Gevonden via Alle Friezen)

Voor dat bedrag heeft hij wellicht wel een plekje in de eilanderkerk gekregen? Of zou hij ergens op het kerkhof zijn begraven. Daar viel helaas niet meer achter te komen. Wel is het opmerkelijk dat alle andere lijken op diezelfde pagina van het Vlielander begraafboek - acht stuks in getal - pro deo zijn begraven. De enige in leven gebleven zoon van Willem de Vlamingh had het ver geschopt. De gezamenlijke erfgenamen van Cornelis en Constantia hadden bij elkaar zowat twee en een halve ton te verdelen.